Juffen en meesters op basisscholen worden bedolven onder cadeautjes aan het eind van het schooljaar. Soms dure cadeaus, soms iets erg lelijks. Hoe ga je ermee om?

Een bosje bloemen. Een zak drop. Een cadeaubon. Een T-shirt met ‘Mijn meester is de beste’ erop. Douchegel. Bonbons. Kaarsen. Tekeningen. Juffenthee. Tijdschriften. Een ingelijste foto. Flessen wijn. Een koektrommel. Een dvd. Boeken.

De laatste schooldag is in zicht en dat betekent: cadeautjes. Veel cadeautjes. Van individuele leerlingen of van de hele klas, voor de juffen en meesters van de basisschool. Voor meester Tim Kroes (54) van basisschool Piet Hein in Amstelveen is het een reden om met de auto naar school te komen. „Dat klinkt berekenend, maar ik spreek uit ervaring,” zegt hij. „Vaak krijg ik op deze laatste schooldag zoveel cadeaus dat ik ze niet allemaal op de fiets mee naar huis kan nemen.”

Het bedanken van de juf of meester aan het einde van het schooljaar begint steeds grotere vormen aan te nemen. Geen leerling kan meer achterblijven. „Ze hebben het er met elkaar over,’ zegt kleuterjuf Floor ten Hoonte (32) van de Pinksterbloem in Amsterdam. „Ik hoor het op het schoolplein. Dan vraagt een kindje aan de ander: ik heb iets voor juf gekocht, wat geef jij?”

Qua commercie kan de laatste schooldag zich aardig meten met Vader- en Moederdag. Winkels spelen handig in op de nieuwe hype. Bij grote ketens staan deze maand allerlei producten uitgestald met ‘bedankt juf’ of ‘bedankt meester’ erop. Bij de Action: chocola (‘You are the best!’). Bij de Hema: een fles spekjes (‘Het was een spektaculair jaar’). Online is Bol.com koploper met medailles, kussens en een speciaal rapport voor de juf, waarin leerlingen ‘beloningsstickers’ en cijfers kunnen uitdelen.

Fröbelwerkjes
Wie echt de blits wil maken, komt met iets zelf geknutselds. De fröbelwerkjes worden steeds origineler, merkt Miranda Wedekind (49) uit Loosdrecht, die sinds 1997 voor de klas staat. Vorig jaar kreeg ze een gieter met daarop de tekst: ‘Bedankt dat je me liet groeien’. Een andere keer een vriendenboekje met lieve tekstjes van de leerlingen. Leuk, vindt Wedekind de cadeautjes. Elk jaar weer. „Het voelt als een stukje waardering. Dat je iets hebt kunnen betekenen voor een kind.”

Vaak zijn het de persoonlijke bedankjes die een ereplek krijgen in huis. Paula Dinger (35), van IKC De Eglantier Voorhof in Delft, heeft alle kaartjes uit haar twaalfjarige loopbaan bewaard in een plakboek. Vorig jaar kreeg ze een notitieboekje van een meisje met wie ze een bijzondere band op had gebouwd. „Ik kon altijd bij je terecht,” stond erin. Het boekje gebruikt Dinger dagelijks, en ook andere cadeautjes – zoals een pot met ‘You made me a smart cookie’ – staan te pronken op de vensterbank.

Bij Miranda Wedekind op school wisselt het per jaar hoeveel cadeautjes ze krijgt. Lang niet iedereen geeft iets. Geen probleem, vindt ze, want daar gaat het helemaal niet om. Maar toch: „Er zijn ouders die zonder een woord de zomervakantie in gaan, ook als kinderen na de vakantie niet meer bij mij in de groep zitten. Dat voelt best raar.”

Gekkigheid
Waar komt de behoefte om iets te geven vandaan? Sommige ouders die voor dit artikel zijn benaderd zeggen dat ze het ‘gewoon leuk’ vinden om de juf of meester te bedanken namens hun kind, anderen geven onomwonden toe dat ze een cadeau kopen omdat iedereen het doet. Hylkje (41), een moeder van twee uit Friesland, zag het al gebeuren toen haar oudste naar de peuterspeelzaal ging. „Al die cadeaus, wat een gekkigheid,” dacht zij, „daar doen wij mooi niet aan mee.”

Lang hield ze dat niet vol. De juf van haar dochter – inmiddels in groep 1 – gaat na de zomer met pensioen. Vooruit dan maar, dacht Hylkje, die krijgt een cadeau. Maar toen volgde er een dilemma: haar dochter heeft ook nog een andere juf, kan ze daar dan wel met lege handen bij aankomen? Nu liggen er toch maar twee cadeaus klaar: een notitieboekje voor de ene, en een potje jam voor de andere juf. „Het is een verplichting geworden,” zegt Hylkje, die voor de privacy van haar dochter zonder achternaam in de krant wil. „Ik wil niet die ene ouder zijn wiens kind niks geeft. Al houd ik mijn hart vast voor later, als mijn dochter hobby’s krijgt. Moet ik dan ook wat verzinnen voor de balletjuf en de hockeycoach?”

Laurens Sloot, hoogleraar retail marketing aan de Rijksuniversiteit Groningen, moet erom lachen. Hij ziet in de afscheidscadeaus een mooi voorbeeld van wat in de psychologie ‘self disclosure’ wordt genoemd. Volgens dit principe uit je met een cadeautje niet alleen waardering aan de ander, maar zeg je daarmee – onbewust – ook iets over jezelf. Zoals: ik ben een attent mens. Of: ik heb wat voor jou over.

Bedanken is iets van alle tijden, maar waar leerlingen vroeger aankwamen met een tekening of een stuk fruit – denk aan het klassieke plaatje van Pinokkio met de rode appel – hebben gezinnen nu wat meer te besteden, legt Sloot uit. „En dan ontstaat er vanzelf een onderlinge competitie: wie geeft het leukste cadeau? Niet alleen als oprecht bedankje, maar ook in de hoop goed over te komen, want uiteindelijk willen we allemaal toch graag geliefd zijn.”

Wat ouders precies geven, heeft te maken met de cultuur die op een school leeft, vertellen docenten. Toen Tim Kroes lesgaf op een school in een witte achterstandswijk in Amsterdam-Noord, kreeg hij aan het eind van het jaar blikjes bier. Op de islamitische school waar hij daarna werkte, werd juist helemaal geen alcohol gegeven. Wel zoetigheid, vooral als het Suikerfeest net was geweest. Ook de mate van betrokkenheid speelt mee. Is een klassenouder heel actief, dan regelt die meestal een gezamenlijk cadeau. Zoals een massage treatment, een bos zonnebloemen of een boekenbon.

Mokken verspreiden
Er zijn ook cadeaus die elk jaar terugkeren. Met stip op nummer één: de mok met ‘voor de leukste meester/juf’ erop. Barbara van den Born (34), van basisschool de Spindel in het Brabantse Bavel, heeft er zo’n tien in de kast staan. „Ik probeer ze een beetje te verspreiden,” zegt ze lachend. „Ik heb er bijvoorbeeld een omgedoopt tot pennenbakje, en een aantal mokken gebruik ik samen met de andere docenten in de kantine van de school.”

Het krijgen van cadeautjes heeft ongemakkelijke kanten. Bijvoorbeeld: wat doe je als je iets krijgt wat je helemaal niet mooi vindt? Fulya Durmus (36), juf van groep 4 op een basisschool in Den Haag, kreeg eens een jurk – de ouders van het kind hadden een kledingwinkel. De jurk was groen en kort, in het midden elastisch met een ceintuur. Ze heeft hem nooit gedragen. „Het was lief bedoeld, maar de jurk was totaal niet mijn smaak. Al zei ik dat natuurlijk niet.”

Een ander heikel punt is hoe je omgaat met dure spullen. Tim Kroes, die nu op een school werkt waar veel expat-kinderen zitten, kreeg van een leerling een keer een Douglas-bon van dertig euro. „Toen heb ik wel gezegd: kom op, dat hoeft echt niet.” Bij Fulya Durmus is het tot nu toe bij kleinigheidjes gebleven, ze denkt dat ze een duur cadeau niet zou aannemen. Alhoewel: dat kan eigenlijk niet. „Hoe ga je een cadeau weigeren, zonder het kind of de ouders te kwetsen?”

Sommige leerkrachten voelen zich sowieso ongemakkelijk bij het krijgen van cadeaus, of ze nou duur zijn of niet. Floor ten Hoonte uit Amsterdam: „Ik doe gewoon mijn werk, het voelt een beetje gek om daarvoor beloond te worden. Het is lief dat kinderen hun waardering willen tonen, maar dat hoeft voor mij niet met een cadeau.” Barbara van den Born beaamt dat. „Het is absoluut niet zo dat bij een groter cadeau ook een groter gevoel van waardering hoort. Sterker nog: een oprecht kaartje raakt me vaak meer.”

De cadeautjes zorgen voor een gekke twist. Aan de ene kant benadrukken docenten dat ze blij zijn als ze überhaupt wat krijgen. Aan de andere kant geldt: omdat het zo normaal is geworden dat kinderen iets geven, zijn ze er onwillekeurig aan gewend geraakt om iets te krijgen. En als er dan een keer weinig cadeaus zijn, slaat de twijfel toe. „Het is stom, want je weet dat het nergens op slaat,” zegt Tim Kroes, „maar als je alleen een zak drop hebt gekregen en verder niets, schiet het toch door je hoofd: heb ik iets verkeerd gedaan? Was het niet leuk dit jaar?”

Dit artikel verscheen in NRC Handelsblad. Bekijk hier het artikel in PDF: